De symboliek van het schaken in olieverf

Schaken, schilderen of grafische vormgeving?

Het schaken begon bij Tjerk Zijlstra wellicht eerder dan het schilderen. Hij leerde dit al op zeer jonge leeftijd van zijn vader. Lange tijd speelde hij competitie bij “Het Witte Paard” te Koog aan de Zaan. 

Naast het schaken begon hij ook op jonge leeftijd met tekenen en schilderen. Een opleiding bij de Gerrit Rietveld Academie lag daarom voor de hand. Hij heeft zich daar in de periode 1966 – 1971 bekwaamd in het grafisch ontwerp, de fotografie en de schilderkunst. Hij studeerde af als grafisch ontwerper, iets wat terugkomt in de opbouw van zijn schilderijen. In de schilderkunst heeft hij tijdens zijn studieles gehad van Melle, Herman Gordijn en Jan van Toorn. 

Omdat inkomsten als beroepskunstenaar beperkt zijn heeft hij zich na zijn studie vooral beziggehouden met grafische vormgeving en projectmanagement. Het schilderen en schaken bleven echter altijd op de voorgrond staan.

Inspiratie

Zijn fascinatie voor het schilderen van schaaktaferelen begon bij de legendarische schaakwedstrijd tussen Spassky en Fisher in 1972. Hij verdiepte zich vervolgens in de kunstgeschiedenis en kwam tot de ontdekking dat veel afbeeldingen van schaakvertoningen op schilderijen niet overeenkwamen met de werkelijkheid op een schaakbord. De enige oplossing voor hem om deze “tekortkoming” in de kunst recht te zetten was het zelf schilderen van schaakvoorstellingen, die wel kloppen. Tjerk Zijlstra is daarbij met name geïnspireerd geraakt door de surrealisten Dali en Magritte.

De boeken over Schaakkuriosa van Tim Krabbé hebben hem geïnspireerd tot een reeks schilderijen. Het interesseerde hem in hoge mate dat de schrijver naast vele schaaktechnische hoogstandjes ook het verhaal achter de schaker en zijn omgeving op een prachtige kleurrijke manier neerzette. Al lezend en met het schaakbord naast hem kwamen er door die verhalen beelden bij hem op die hij om moest zetten naar schilderijen. De veelzijdigheid van het schaken en zijn fascinatie voor de psychologie en symboliek die verweven zijn met het schaakspel geeft hem een eindeloze hoeveelheid onderwerpen en zijn van belangrijke invloed op de uiteindelijke visuele voorstelling. Zijn werk wordt daarom gekenmerkt door een symbolische verbeelding van diverse schaakstellingen en leuke anekdotes die altijd realistisch zijn geschilderd. Boeiende landschappen en met name een studiereis naar Egypte zijn hierbij naast het schaakspel een grote bron van inspiratie voor Tjerk Zijlstra. 

Daarnaast inspireerde de verhalen van Ronald Staal hem tot sprookjesachtige schilderijen en Tjerk’s schilderijen inspireerde Ronald weer tot mooie verhalen. Dit leidde tot twee prachtige boekwerken, “Bezieling in het Schaken” en “Schaken in Vogelvlucht”.

Als schilder is hij het best te typeren als een surrealistische fijnschilder die houdt van een helder coloriet.

Schaken en schilderen

Door de jaren heen is het schaken voor hem meer dan een sport geworden. Het is niet alleen een sport die zowel professioneel als amateuristisch beoefend wordt, maar het staat ook symbool voor de mens zelf die Tjerk Zijlstra verwoordt op het doek. “Ik zie mijzelf meer als een symbolische surrealistische fijnschilder.”